Алматыда Мүсілім Дайырбеков деген белгілі азамат ағамыз бар. Кезінде қолы жеңіл тіс дәрігері болған. Сол асыл ағамыз кезінде «Қонаевтың адамы болған, өзі шіріген бай, жекеменшік «Волгасында» телевизоры бар екен, ал алтындары тонна-тонна боп үйінде үйіліп жатыр» деген жаламен қуғын көрген. Мәскеудің «ең атақты» деген түрмесінде отырған.
Жаны жайсаң сол көкем ақын, жазушы, спортшыларға да үйірсек. Бірде досы Олжас Сүлейменовке: «Жас боксшы Олжас Сәттібаевқа рингте қиянат жасала береді» деп әңгіме айтыпты. Сөйтсе Олжекең: «Оның салмағындағы қарсыласы кім еді?» деп сұрайды. Мүсілім аға: «Ілияс Сүлейменов» деген боксшы бар, сол » дейді. Сонда ақын Олжас: «Япырай-ә, біреуі менің атымды, екіншісі фамилиямды алып алған екен, қайсысына жанкүйер болсам екен?» деп бір күлдірген көрінеді.
Мен Олжас Сүлейменовті жас кезінде суреттен көрдім. Атағы аспандап тұрған. Ал мен бала едім. Сол кездегі кітаптарына ылғи мына сияқты суреттері басылатын.
Кейін сол Олжасты ғажап ақын Қадыр Мырза-Әлінің аудармасынан оқып, бір рахаттандым. Әсіресе:
Дала қандай?
Даладағы ат қандай?
Нөсер шөпке белшесінен батқандай
Құйғытсам бір дала, қала болады-ау,
Көз алдымда аунап бара жатқандай!
От тигенде асау қанға, етіңе,
Арғымағым шығып желдің өтіне.
Шабуылдап құрыш болат тұяқпен
Пергілеші жалтақ жолдың бетіне! —
деп келетін жыры жақсы болған соң шығар, жадымда жатталып қалыпты.
Ал мынау өзінің орысшасымен жазғандары. Көп адамдар Олжекеңді «орысша жазады» деп кінәлайды. «Орыс тілін қолдайды» деп күстәналайды. Тағы басқа да толып жатқан өкпелері көп. Бірақ соның бәріне қарамастан Олжастың аты Олжас! Ол орысша жазса да қазақтың Олжасы.
Оны Қонаев Мәскеудің менменсіген шовинистерінен бекерге шыр-пыр боп қорғаштамаған. Қазаққа керек екенін білген. Қазақтың сол кездегі басқа шенеунік-коммунистері көрсете алмаған мінезін, басқа шенеунік-коммунистері айта алмаған сөзін, басқа шенеунік-коммунистері мақтанышпен паш ете алмаған салт-дәстүрін алдымен орысқа, одан ары Еуропаға танытатын осы Олжас екенін біліп, ақын талантын руханият майданында әдемі пайдалана білген. Өйткені ақынды қорғау партия хатшыларын қорғаудан гөрі анағұрлым жеңілдеу болған Димекеңе. Сосын Олжас орысша жазса да қырдағы қара қазағын, қара қазағының далиған кең даласындағы арғымағын, бөрсін, егеулі найзасын, оны қолға алған Махамбетін, еркін ойын, қауырсын қаламын серік еткен Абайын жазды.
Мына жердегі «Дикое поле» деген өлеңі сонау 1963 жылы жазылыпты. Сол кездің өзінде-ақ еліміздің «сынақтар алаңына» айналғанын астарлап айтыпты. «Волчата» дегені де өзге емес, жантәсілім етіп бара жатқан қазақ деген анасының қан аралас сүтін еміп өскен, сөйтіп бүгінге жетіп, өркен жайған өзінің қазағы ғой.
ВОЛЧАТА
Шёл человек.
Шёл степью, долго, долго.
Куда? Зачем?
Нам это не узнать.
В густой лощине он увидел волка,
Верней, волчицу,
А, точнее, мать…
Она лежала в зарослях полыни,
Откинув лапы и оскалив пасть.
Из горла перехваченного плыла
Толчками кровь, густая, словно грязь.
Кем? Кем? Волкoм? Охотничьими псами?
Слепым волчатам это не узнать.
Они, толкаясь и ворча, сосали
Большую неподатливую мать.
Голодные волчата позабыли,
Как властно пахнет в зарослях укроп.
Они, прижавшись к маме, жадно пили
Густую холодеющую кровь.
С глотками в них входила жажда мести.
Кому?
Любому.
Лишь бы не простить.
И будут мстить
В отдельности,
Не вместе.
А встретятся –
Друг другу будут мстить.
И человек пошёл своей дорогой.
Куда?.. Зачем?..
Нам это не узнать.
Он был волчатник,
Но волчат не тронул,
Ребят уже не защищала мать…
ДИКОЕ ПОЛЕ
Страна,
Ты прошла испытания Казахстаном –
есть сегодня земля,
на которой крестам не расти.
Испытали Тараса.
И Фёдора испытали.
Петроград, прости.
Ленинград, мою землю прости.
Казахстан – это проводы,
проволока колючая,
это было –
Саратов и Киев, и снова
Саранск.
Это ссылки на Маркса,
кочевья, театры и лучшие копи,
кони и домны,
Турксиб, просто Сиб. И жара.
Я хотел бы родиться в горах
и не зваться казахом,
или жить в белой хатке,
коров по оврагам пасти.
Всё равно –
привезли бы меня в Джезказган
вагонзаком.
Украина, прости,
о ингуш, мою землю прости!
Казахстан, ты огромен –
пять Франций –
без Лувров, Монмартров –
уместились в тебе все Бастилии
грешных столиц.
Ты огромной каторгой
плавал на маленькой карте.
Мы, казахи, на этой каторге родились.
Мы прошли испытание
дымом костров и копытами,
в переулках ночных –
испытания горла ножом,
навсегда испытали вербованными
чернозём,
радость радия и тяготенье земное
испытано.
Вся земля в проводах, космодромах,
гектарах и станциях,
если дождь – это ливень,
а ветер – так суховей,
своих все испытавших,
страна, назови казахстанцами,
своих самых испытанных,
преданных сыновей.
Мы – твои однолюбы,
мы бережём, не глотая,
право –
зубы не стиснуть,
но выдержать,
право кричать
широтою степи, высотою хребтов
Алатау,
глубиною морей!..
Глубиною могил
не молчать.
И смеются у нас,
и земля, и трава мягка,
вольный Киев на станциях,
ай, балалайки Калуг,
ах, песчаный, песчаный суглинок
качает скалу,
ему тоже, песчаному, хочется под
лемеха…
Поле Дикое – в Хлебное поле!
Время настало.
Если мир не тоскует – и ты, Казахстан,
не грусти.
Мир испытан тобой.
Казахстан, если можешь, прости.
И
да здравствует
запрещение испытаний!
АРГАМАК
Эй, половецкий край,
Ты табунами славен,
Вон вороные бродят
В ливнях сухой травы.
Дай молодого коня,
Жилы во мне играют,
Я проскачу до края,
Город и степь
Накреня.
Ветер раздует
Пламя
В жаркой крови аргамака,
Травы
сгорят
под нами,
Пыль
И копытный цок.
Твой аргамак узнает,
Что такое атака,
Бросим
робким
тропам
Грохот копыт в лицо!..